Woonbeloften van toen voor nu

‘Onze tijd vraagt om experimenten’, stelt rijksbouwmeester Floris Alkemade in het voorwoord van 'Experimentele woningbouw in Nederland 1968 - 1980, 64 gerealiseerde woonbeloften'. Hoe waar. Maar wat betekent experimenteren in onze huidige tijd? Is de transitieperiode waarin we verkeren niet één groot experiment? Wie durft zijn of haar nek uit te steken, voor wie? En doorslaggevend: wie is in deze tijd bereid voor experimenten te betalen zonder resultaatgaranties?


De wijk Mosterdhof in Westervoort werd gebouwd in het kader van de ‘Experimentele Woningbouw’. Nu is de wijk andermaal onderwerp van woononderzoek, als een van de locaties van Panorama Lokaal. (Foto: Panorama Lokaal)

Het boek van Marcel Barzilay, Ruben Ferwerda en Anita Blom biedt een reis terug naar de nieuwbouw en het wonen uit mijn jeugd in Apeldoorn. Naar een tijd met een ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening en een voorbeeldstellende rijksoverheid. Doel van het programma Experimentele Woningbouw was het stimuleren van kwaliteit en verscheidenheid in wonen. Het rijk nam verantwoordelijkheid en maakte het programma financieel mogelijk. 

De auteurs geven de grotendeels anonieme woonexperimenten uit de stadsvernieuwing (weer) een architectonisch gezicht. Het maakt nieuwsgierig naar een uit beeld verdwenen periode en naar woningen en wijken die hernieuwde aandacht verdienen. Wat van toen is actueel? En omgekeerd: hoe passen de wensen van nu in de wijken van toen? De laatste vraag is leidend voor de ontwerpprijsvraag Panorama Lokaal, een initiatief van het College van Rijksadviseurs. Wat toen een door de overheid gefinancierd programma was, is nu een door het rijk ondersteunde ontwerpprijsvraag in zeven Nederlandse woonwijken.  

Welstandsvrij anno 1976
Een van de Apeldoornse projecten uit het hoofdstuk ‘Experimenten met inspraak en aanpasbaarheid’ is De Kuipershof (1976) van architect A. van Duivenboden in de uitbreidingswijk De Maten. Uitgangspunt: een basiswoning die met de grootte van het gezin kan mee groeien en veranderen. De architect beperkte zich tot stedenbouwkundige kaders en regels voor uitbreidingen. ‘Welstandvrij bouwen anno 1976’, aldus de auteurs. ‘Veertig jaar later zijn vele uitbreidingen gerealiseerd, wat nu een rommelig beeld geeft, maar dat past in het uitgangspunt van de vrije woning op zijn eigen kavel.’

Recentelijk stond er een te koop, heel kort. Want ook in Apeldoorn is het aanbod schaars en de vraag naar woningen groot. Vraagprijs: 325.000 euro. Het experiment is geslaagd, de woning is ook later nog flink uitgebreid: in 2003 (eet-speelkamer van ca 16m2) en in 2006 met 18m2 voor twee extra slaapkamers. Het experiment werkt: het huis is meegegroeid en blijkt ook in het duurdere segment goed verkoopbaar. En als met ‘welstandsvrij; slimme spelregels voor nieuwbouw is bedoeld, dan ook zeker de moeite van het onderzoeken waard.  

De vraag is wat deze en de andere 63 experimenten hebben opgeleverd en wat ze kunnen betekenen voor de echt nijpende, actuele problemen in de woningbouw: het tekort aan woningen (vergelijkbaar met de situatie vlak na de Tweede Wereldoorlog), de gevolgen van de energietransitie voor de woonkosten van mindervermogenden, het gebrek aan passende en betaalbare huizen voor kwetsbare groepen en steeds vaker ook de bijna-middeninkomens.

Wachten op deel II
Experimentele woningbouw in Nederland 1968-1980 bevat een staalkaart resultaten van een experimenteel, door de staat gestimuleerd woningprogramma. En voor wie dit jaar vakantie in eigen land viert op die nieuw aangeschafte elektrische of racefiets biedt het gevarieerde ‘DIY-routes’ naar 64 bijzondere bestemmingen door heel Nederland.

Of alle woonbeloften uiteindelijk zijn waargemaakt, zoals de ondertitel beweert, daarover zullen de gebruikers van mening verschillen. Interessanter is de vraag hoe ze hebben bijgedragen aan woningbouwvernieuwing. De kubuswoningen van Piet Blom (en dan vooral die in Rotterdam, minder die Helmond) zijn een toeristische attractie, beeldbepalend voor het stadsbeeld. Ontregelen doen ze zeker. Maar wat hebben ze ons gebracht? Welke wezenlijke verandering is uit dit en andere woonexperimenten voortgekomen? Die vragen blijven in het boek grotendeels onbeantwoord. Nu maar hopen dat er een deel twee volgt met antwoorden en eigentijdse voorbeelden. En als we dan toch inzetten op experimenten: laten we dan ook vooral Het Wilde Wonen en Het Wilde Plannen van Carel Weeber en Ton Kreukels meenemen. Voor wie durft.   

‘Experimentele woningbouw in Nederland 1968-1980, 64 gerealiseerde woonbeloften’, Marcel Barzilay, Ruben Ferwerda, Anita Blom, nai010 Uitgevers, 2019.

https://www.experimentelewoningbouw.nl/product/boek/

Astrid Aarsen | juli | 2020
Aanmelden voor de nieuwsbrief Federatie Ruimtelijke Kwaliteit kan via: http://www.ruimtelijkekwaliteit.nl/aanmelden-nieuwsbrief